cultuurZIEN

MvdG2021-kampen-aan-de-arbeid

Oktober is De Maand van de Geschiedenis, met dit jaar als thema ''aan de arbeid''. De 19e eeuw was een eeuw vol dynamiek en nieuwe ontwikkelingen: industrialisatie, aanleg spoorwegen, opkomst politieke partijen, vakbonden en woningbouworganisaties, meer algemeen kiesrecht. Ging Kampen in de eerste helft van de 19e eeuw nog mee in de landelijke trent, in de tweede helft van de eeuw volgde de stad een geheel eigen ontwikkeling. Daarvoor zijn verschillende oorzaken aan te wijzen.                           

CultuurZIEN maakt de samenhangende ontwikkelingen in het Kampen van de 19e eeuw inzichtelijk tijdens een vijftal wandelingen in de weekenden van oktober. De wandelingen worden gehouden op de zaterdagmiddag om 14.00 uur en duren ca. 1,5 uur. Ook voor deze wandelingen wordt een max. van 10 deelnemers gehanteerd. Er kan per wandeling worden deelgenomen, maar inschrijven voor meerdere wandelingen is ook mogelijk. Deelname aan alle vijf wandelingen is een cursus ''Kampen in de 19e eeuw''. Deelnamekosten per wandeling zijn € 10,- p.p.;  wie deelneemt aan alle vijf wandelingen betaald slechts € 40, - . Aanmelden vooraf voor deelname is noodzakelijk en kan via tel. (038)331 10 24 of per email: kunst@cultuurzien.nl  Bij bedragen vanaf € 20, - geldt betaling als definitieve aanmelding.

Een overzicht van de wandelingen in oktober:

za. 02 okt., 14.00 – 15.30 uur: Kampen textielstad: een wandeling langs sporen van de vrijwel vergeten textielnijverheid in Kampen. Startpunt: het Linnenweversgildepoortje, Groenestraat 160.

Kampen behoorde eeuwenlang tot de belangrijkste textielsteden van Nederland. Het Kamper laken kon de concurrentie met Hollandse lakens goed aan. Daarnaast werd er linnen, katoen, zijde en vooral veel trijp geweven. In de Kamper  textielindustrie werd op een fabrieksmatige wijze gewerkt. De snelle industrialisatie van Kampen aan het begin van de 19e eeuw is daarom iets minder onverwacht, dan het meestal wordt voorgesteld.

za. 09 okt., 14.00 – 15.30 uur: Industrieel erfgoed: een wandeling langs voormalige fabrieks- en bedrijfsgebouwen in de Kamper binnenstad. Startpunt: sigarenfabriek Lehmkuhl, Voorstraat 24

Aan het begin van de 19e eeuw industrialiseerde Kampen snel. In 1826 startte Johann Wilke Lehmkuhl uit Bremen de eerste sigarenfabriek in Kampen en waarschijnlijk van Nederland. De keuze viel op Kampen vanwege het grote aantal werkloze arbeiders uit de kwijnende textielnijverheid. Was 1880 nog een topjaar voor de Kamper fabrieken, daarna ging het langzaam bergafwaarts. Een reden is het gebrek aan grond voor de bouw van steeds grotere fabrieken. 

za. 16 okt., 14.00 – 15.30 uur: Het sigarenmakerskwartier: een wandeling door de wijk waar veel sigarenmakers woonden. Startpunt: Bregittenplein, naast Vloeddijk 38

De sigarenfabriek van Lehmkuhl groeide snel en steeds meer Kamper ondernemers beproefden hun geluk met het stichten van een sigarenfabriek. Rond 1880 was 2/3  deel van de Kamper arbeidersbevolking werkzaam in de sigarenindustrie. De toename van het aantal fabrieken, bracht een toename van de bevolking met zich mee. Voor hen werden speciale straatjes met arbeiderswoningen gebouwd. Vaak door ondernemende lokale timmermannen, soms door een sigarenfabrikant. In de volksmond kreeg de buurt al gauw de naam: het sigarenmakerskwartier. 

za. 23 okt., 14.00 – 15.30 uur: Vakbondswandeling: een wandeling langs locaties, die een belangrijke rol speelden in de sociale ontwikkeling van de stad. Startpunt: de voorm. MULO, Burgwal 68.

De opkomst van partijen en vakbonden verliep in Kampen moeizaam. De arbeiders in lieten zich bijna niet organiseren. Hierdoor waren zij een speelbal voor de Kamper fabrikanten, die hen dreigden met ontslag bij lidmaatschap van een vakbond. Sigarenfabrikanten elders in het land verplaatsten hun productie naar Kampen in geval van werkstakingen. Werden de Kamper sigarenmakers in de eerste helft van de 19e eeuw nog goed betaald, later verdienden zij lage lonen onder slechte arbeidsomstandigheden. Pas na 1920 kwam hierin verbetering. 

za. 30 okt., 14.00 - 15.30 uur: Van Spuistraat naar Spaarbankstraat: een wandeling langs vroege woningbouwprojecten. Startpunt: Spuistraat/hoek Ebbingestraat.

Naast het strijden voor betere arbeidsvoorwaarden, zetten de vakbonden zich ook in voor betere woonomstandigheden voor arbeiders. In het met eenkamerwoningen volgebouwde Kampen geen overbodige luxe. Na ca. 1860 werden steeds meer tuinen aan de rand van de binnenstad opgekocht en bebouwd met twee rijen arbeiderswoningen langs een smalle straat. Een van de oudste voorbeelden is de Spuistraat, gebouwd door Patrimoniums Bouwlust.